Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

Η Κοινωνική Ψυχολογία του Φόβου



Ζούμε σε έναν κόσμο φόβου. Η ζωή του ανθρώπου σήμερα διαβρώνεται και γίνεται πικρή από το φόβο: ο φόβος του μέλλοντος, ο φόβος της βόμβας υδρογόνου, ο φόβος των ιδεολογιών. Ίσως αυτός ο φόβος να είναι μεγαλύτερος κίνδυνος από τον ίδιο τον κίνδυνο επειδή είναι ο φόβος, ο οποίος ωθεί τους ανθρώπους να ενεργούν χωρίς νόημα, να ενεργούν επικίνδυνα.” Sukarno

Ο φόβος είναι ένα ισχυρό και πρωτόγονο ανθρώπινο συναίσθημα. Μας προειδοποιεί για την ύπαρξη κινδύνου και ήταν κρίσιμο για τη διατήρηση των προγόνων μας ζωντανών. Ο φόβος μπορεί να χωριστεί σε δύο απαντήσεις: βιοχημικές και συναισθηματικές. Η βιοχημική απάντηση είναι καθολική, ενώ η συναισθηματική απόκριση είναι ιδιαίτερα ατομική.

Ο φόβος είναι ένα φυσικό συναίσθημα και ένας μηχανισμός επιβίωσης. Όταν αντιμετωπίζουμε μια αντιληπτή απειλή, τα σώματά μας ανταποκρίνονται με συγκεκριμένους τρόπους. Οι φυσικές αντιδράσεις στο φόβο περιλαμβάνουν εφίδρωση, αυξημένο καρδιακό ρυθμό και υψηλά επίπεδα αδρεναλίνης που μας κάνουν να είμαστε σε επιφυλακή.

Η συναισθηματική απάντηση στον φόβο είναι πολύ εξατομικευμένη. Επειδή ο φόβος περιλαμβάνει κάποιες από τις ίδιες χημικές αντιδράσεις στον εγκέφαλό μας, ότι θετικά συναισθήματα όπως η ευτυχία και ο ενθουσιασμός κάνουν, το αίσθημα του φόβου κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορεί να θεωρηθεί ως διασκέδαση, όπως όταν παρακολουθείτε τρομακτικές ταινίες. Μερικοί άνθρωποι είναι εθισμένοι στην αδρεναλίνη, αρέσκονται σε ακραία αθλήματα και άλλους φόβους προκαλώντας συγκινήσεις διεγερτικές στον εαυτό τους. Άλλοι έχουν αρνητική αντίδραση στο αίσθημα του φόβου, αποφεύγοντας με κάθε κόστος τις καταστάσεις που προκαλούν φόβο. Αν και η φυσική αντίδραση είναι η ίδια, ο φόβος μπορεί να θεωρηθεί θετικός ή αρνητικός, ανάλογα με το άτομο.

Η επανειλημμένη έκθεση σε παρόμοιες καταστάσεις οδηγεί σε εξοικείωση. Αυτό μειώνει δραματικά τόσο την ανταπόκριση φόβου όσο και το συναρπαστικό ενθουσιασμό, οδηγώντας τους ανθρώπους να αναζητήσουν νέες και μεγαλύτερες συγκινήσεις.

Πως λοιπόν, η ζωή σε κοινωνίες κλιμακούμενου φόβου μέσα στα χρόνια, εξοικειώνει τους ανθρώπους με καταστάσεις και γεγονότα που υπό άλλες συνθήκες θα τους οδηγούσαν στο να αντιδράσουν;

Ρίχνοντας μια συνολική ματιά στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, μπορεί κανείς σχετικά εύκολα να διαπιστώσει, πως οι ηγέτες όπως  και οι συνθήκες που επικρατούν σε ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα,  σε άλλες εποχές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από γραφικές έως άκρος επικίνδυνες.

Έχουμε να κάνουμε εδώ με μια κοινωνική διαμαρτυρία όπως επισημαίνουν πολιτικοί αναλυτές ή με μια κοινωνική εξοικείωση με πράγματα και ανθρώπους που άλλοτε θα του προκαλούσαν φόβο;

Όποια και αν είναι η απάντηση στο ερώτημα, οι επιδράσεις του φαινομένου είναι ήδη φανερές στο τέλος της 2ης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Μια εποχή ανασφάλειας των μαζών (εργασιακά και κοινωνικά), κατάρριψης ιδεολογιών, αξιών και ηθολογιών του παρελθόντος και έναρξης της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Ερώτημα λοιπόν μεταβάλλεται και μπαίνει στην βάση του, είτε μαζικές και κοινωνικές είτε προσωπικές και ατομικές είναι οι αλλαγές, πόσο επικίνδυνο είναι να σταθούμε απέναντι τους με φόβο;

Αξίζει εδώ να δούμε ως τι ορίζονται οι αλλαγές. Η αναπτυξιακή ψυχολογία εξετάζει πώς η σκέψη, το συναίσθημα και η συμπεριφορά αλλάζουν σε όλη τη ζωή ενός ατόμου. ... Για να περιγράψουμε την εξέλιξη είναι απαραίτητο να επικεντρωθούμε τόσο στα τυπικά πρότυπα αλλαγής (κανονιστική ανάπτυξη) όσο και στις μεμονωμένες παραλλαγές των μορφών αλλαγής (δηλ. ιδεογραφική ανάπτυξη). Βλέπουμε λοιπόν πως η έννοια της αλλαγής είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη (ηλικιακή, προσωπική, κοινωνική κλπ) και δεν πιστεύω να χρειάζεται μεγάλη επεξήγηση πως η ανάπτυξη είναι συνυφασμένη με την ίδια την ζωή, από τα πρώτα δέκατα της ύπαρξης της.

Το ερώτημα λοιπόν συμπληρώνεται αυτομάτως, με το πόσο επικίνδυνο, ατομικά ή κοινωνικά είναι να σταθούμε απέναντι στην αλλαγή, δηλαδή την ανάπτυξη, δηλαδή την ίδια την ζωή, με φόβο;

Ο φόβος ως διαδικασία, έχει κάποια στάδια. Κάθε στάδιο είναι ένα εύρος από μόνο του. Θα μπορούσατε να βρίσκεστε στο κάτω άκρο της τρίτης βαθμίδας, ενώ ο καλύτερος φίλος σας θα μπορούσε να βρίσκεται στο ανώτερο άκρο της δεύτερης φάσης, σχεδόν στο στάδιο τρία. Μπορείτε να απεικονίσετε τα τρία στάδια ως τρείς σκάλες η κάθε μία αγγίζοντας ελαφρά η μία την άλλη στα άκρα της.

Στάδιο Ένα – Πανικός
Στο πρώτο στάδιο, τα προβλήματά σας είναι τόσο σημαντικά, ώστε να αποτυγχάνετε τα επικοινωνήσετε με το συναίσθημα. Η ικανότητά σας να σκέφτεστε λογικά είναι τελείως εκτός ελέγχου. Είσαι τώρα ένα ζώο. Φωνάζετε, ουρλιάζετε, απειλείτε, επιτίθεστε ή κλαίτε και αποσύρεστε. Έχετε χάσει κάθε έλεγχο.

Ως στάδιο φόβου, δεν μοιάζει να έχει καμιά πρακτική χρησιμότητα σε κανένα για αλλαγή, ανάπτυξη και ζωή.

Στάδιο Δύο – Αδράνεια
Αυτό είναι όταν τα προβλήματά σας γίνονται τόσο συντριπτικά, ώστε αρχίζουμε να τα αποφεύγουμε συνειδητά. Ξυπνάς και απλά θέλεις να κοιμηθείς. Ξεκινάτε να επινοείτε τους λόγους για τους οποίους δεν θα είστε διαθέσιμοι. Περνάτε περισσότερο χρόνο χάνοντας χρόνο (τηλεόραση, βιντεοπαιχνίδια, ποτό, κ.λπ.). Το σώμα σας αρχίζει να αρρωσταίνει και να εκδηλώνει άλλα προβλήματα υγείας μόνο για να αποφύγει τα προβλήματά σας.

Μια αδράνεια λοιπόν που μόνο ποιοτική ζωή δεν θυμίζει, όσο το αντίθετο.

Στάδιο Τρία – Αγωνία
Τώρα τα πράγματα αρχίζουν να παίρνουν αρνητική τροπή. Κατά τη διάρκεια του τρίτου σταδίου, αγωνίζεστε πραγματικά. Πρεσάρεστε  από άγχος, φόβο και σοβαρή απογοήτευση. Μερικές φορές κατά τη φάση των αγωνιστικών επιτυχιών αντιμετωπίζετε τα προβλήματά σας, αλλά συχνά δεν είστε σε θέση να καρπωθείτε τις επιτυχές σας ή να τις αναγνωρίσετε.

Μια αγωνιώδης ζωή, που θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με τον σκύλο που μάταια κυνηγάει την ουρά του.

Πράξη
Περνώντας από την θεωρία στην πράξη έρχεται η δράση στην αντίδραση, ο φόβος είναι η αντίδραση μας απέναντι στο άγνωστο στο μη ασφαλές. Η δράση είναι η αντιμετώπιση και πραγμάτωση μας απέναντι στον φόβο.

Αντιμετώπιση
Κατά τη φάση αντιμετώπισης, έχετε πραγματικά προβλήματα, αλλά μπορείτε να τα αντιμετωπίσετε. Το πιο σημαντικό, ξέρετε ότι μπορείτε να τα αντιμετωπίσετε. Έχετε τα προβλήματά σας υπό έλεγχο. Ανυπομονείτε την ημέρα της επίλυσης, η οποία γνωρίζετε ότι θα έρθει. Δεν θεωρείτε τα προβλήματά σας τίποτα περισσότερο από μια προσωρινή ενόχληση.

Επικαιροποίηση ( Το εδώ και τώρα)
Η επικαιροποίηση είναι η απουσία φόβου. Κατά τη φάση αυτή, είστε χαρούμενοι, αισιόδοξοι και σίγουροι. Πιστεύετε ειλικρινά ότι η ζωή σας κινείται ακριβώς στην κατεύθυνση που θέλετε. Η επικαιροποίηση είναι ένα εξαιρετικό μέρος για να είστε ... αν μπορείτε να φτάσετε εκεί.

Η απαντήσεις είναι βγαλμένες μέσα από τη ζωή και την καθημερινότητα όλων μας. Η απάντηση στο πόσο επικίνδυνος είναι ο φόβος στις ζωές μας είναι λοιπόν προφανής, εξαιρετικά επικίνδυνος. Η απάντηση στον φόβο, που είτε ως άτομα είτε ως κοινωνίες ζούμε, προφανής επίσης, η αλλαγή. Μπορεί να είναι δύσκολη και να εντείνει τους φόβους κατά την διαδικασία επιτυχίας της, όμως το αποτέλεσμα της είναι μαθηματικά βέβαιο πως θα είναι «ζωή».

Μεγάλοι φιλόσοφοι έχουν ασχοληθεί με το ερώτημα του νοήματος της ζωής ανά τους αιώνες, η απάντηση μοιάζει προφανής επίσης. Από εκατομμύρια σπερματοζωάρια, ένα από αυτά κατάφερε να γονιμοποιήσει το ωάριο για να γεννηθεί ζωή. Τι θα μπορούσε λοιπόν να ταιριάζει ως καταλληλότερη απάντηση στο ερώτημα, από το ότι προφανής ήρθαμε στη ζωή με ένα και μόνο σκοπό και «χρέος», να την ζήσουμε. Ένα μόνο εμπόδιο υπάρχει σε αυτή μας την προσπάθεια για ζωή και είναι ο φόβος. Οφείλουμε σε εμάς, αλλά και στις κοινωνίες που υπάρχουμε και ζούμε, να τον αντιμετωπίσουμε και να ζήσουμε στο εδώ και τώρα.


Καραδάκης Γιώργος - Παναγιώτης,  BA (Hons) 
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής
Anglia Ruskin University 
Πτυχίο Ψυχοκοινωνικών Σπουδών
MA Ψυχανάλυση και Σύγχρονη Κοινωνία
Brunel University, London

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Αυτές είναι οι ψυχολογικές διαταραχές από τις οποίες πάσχουν οι πριγκίπισσες της Disney.

Και ζήσαν αυτοί καλά; 1.    Σταχτοπούτα: Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας Φαίνεται πως η Σταχτοπούτα είναι μια μικρή περίπτωση εξαρτημένης διαταραχή προσωπικότητας (DPD) λόγω της έντονης συναισθηματικής εξάρτησης από τους άλλους και τις προσπάθειές της να τους ευχαριστεί. Επίσης επηρεάζεται η δεξιότητα της στη λήψη αποφάσεων, έτσι είναι καλό, το ότι έχει μια καλή νεράιδα να καθορίζει το τι θα φορέσει! 2.    Άριελ: Θησαυρισμός Ακριβώς, η συλλογή από χιλιάδες πιρούνια και μεταλλικά αντικείμενα δεν είναι τόσο αθώα τελικά. 3.    Αουρόρα: Το σύνδρομο της Ωραίας Κοιμωμένης Ένα εξαιρετικά σπάνιο σύνδρομο όπου ο πάσχον έχει έντονες εναλλαγές διάθεσης και πέφτει απότομο με βαθύ και μακρύ σε διάρκεια ύπνο. Προς υπεράσπιση της πάντως, αυτά προκαλεί το έντονο στρες του να είσαι πριγκίπισσα.  4.    Ραπουνζέλ: Οριακή διαταραχή Προσωπικότητας Η Ραπουνζέλ είναι κλεισμένη όλη της τη ζωή σε ένα πύργο από την υποτιθέμενη μητέρα της, παρουσιάζοντας

Ο Μαγικός Καθρέφτης και η Κακιά Βασίλισσα στην Χιονάτη

Γιορτινές μέρες έχουμε, Χριστούγεννα, και ποιος δεν λησμονεί την παιδική του αθωότητα και ποιος δεν θα ήθελε όλη του η ζωή να ήταν όπως τότε. Απλή και μαγική σαν παραμύθι. Όμως πόσο απλά και πόσο μαγικά μπορεί να είναι τα παραμύθια, αφού είναι προϊόντα ανθρώπων και μάλιστα ενηλίκων; Ποιες πτυχές της ψυχολογίας ενός ανθρώπου ξεδιπλώνουνε μέσα από τους συμβολισμούς τα παραμύθια; Και ποιοι είναι αυτοί οι συμβολισμοί και τι αντιπροσωπεύουν; Σήμερα θα μιλήσουμε για το παραμύθι της Χιονάτης, και συγκεκριμένα, τις εικόνες της κακιάς μητριάς και του μαγικού καθρέφτη της. Η ιδέα της  Nancy van den Berg-Cook για είναι να μελετήσει το παραμύθι με επίκεντρο την σατανική βασίλισσα, παρά την Χιονάτη, και να δούμε τα γεγονότα από την μεριά της. Η   ιδέα   αυτή   προήλθε   από   ένα   εξαιρετικό   βιβλίο   του  Jacqueline Schectman: The Step Mother in Fairytales, Bereavement and the Feminine Shadow (1993). Πριν προχωρήσουμε με την ιστορία, ας επανεξετάσουμε το ερώτημα γιατί ψάχνου

Τι γνωρίζουμε αλήθεια για την υδροκεφαλία;

Η ίδια η υδροκεφαλία είναι από τα λιγότερο κατανοητά θέματα. Πάμε να μάθουμε λοιπόν τα βασικά: Τι είναι η υδροκεφαλία: Η υδροκεφαλία είναι ένας όρος που αναλύεται ως ύδωρ (νερό) και κεφαλή. Ως τέτοια, η υδροκεφαλία παλαιότερα περιγράφεται ως "νερό στον εγκέφαλο", παρόλο που το υγρό στο εσωτερικό της κεφαλής δεν είναι νερό, αλλά, αντιθέτως, εγκαφαλονωτιαίο υγρό (CSF). Αυτό το υγρό που προορίζεται να παρέχει τροφή και υποστήριξη στον εγκέφαλο, αλλά όταν δεν απορροφάτε σωστά, τότε πλεονάζει στο κρανίο. Όταν συσσωρεύεται αρκετή ποσότητα, το υγρό στο κρανίο προκαλεί την εκτεταμένη μορφή του όπου σηματοδοτεί την κατάσταση. Όταν αυτό το υγρό συσσωρεύεται, μία σειρά από συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν, συμπεριλαμβανομένων των ψυχικών διαταραχών, τους σπασμούς και το οφθαλμικό τούνελ. Πως προκύπτει η υδροκεφαλία: Υπάρχουν δύο τύποι υδροκεφαλίας: Η αποκτηθείσα από τους συγγενείς. Στις συγγενείς υδροκεφαλίες, το πρόβλημα αναπτύχθηκε χάρη σε μια ευρεία ποικιλί