Τα ευρήματα της νευροεπιστήμης υποδεικνύουν ότι η ψυχοθεραπεία μεταβάλλει τον εγκέφαλο.
Από τη δεκαετία του εγκεφάλου, 1990-1999, η νευροεπιστήμη έχει καταγράψει τεράστιες προσπάθειες τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από το ευρύ κοινό. Πολλά βιβλία και αναφορές πολυμέσων περιγράφουν τη βασική ανατομία και λειτουργία του εγκεφάλου. Υπήρξε πολλαπλασιασμός των ινστιτούτων νευροεπιστημών στα πανεπιστήμια. Σε εργαστήρια σε όλο τον κόσμο, η νευροεπιστήμη έχει γίνει ένας από τους πιο συναρπαστικούς και παραγωγικούς κλάδους της έρευνας.
Ωστόσο, δεν είναι όλοι ικανοποιημένοι από το τι μπορεί να μας πει η νευροεπιστήμη. Συγκεκριμένα, κάποιοι νευροεπιστήμονες αποκηρύσσουν την προσπάθειά τους να απονομιμοποιήσουν το «μυαλό». Επιστρέφοντας στην αρχική καρτεσιανή δυαδικότητα του σώματος-μυαλού, αυτοί οι κριτικοί επιμένουν ότι η νευροεπιστήμη μπορεί μόνο να προχωρήσει μέχρι τώρα περιγράφοντας τη λειτουργία των νευρώνων και των νευροδιαβιβαστών. Αυτό που δεν μπορεί να επιτευχθεί από την επιστήμη, λένε, είναι αυτό το αναπόφευκτο "μυαλό" που αποτελεί το ανθρώπινο πνεύμα. Για αυτούς, η νευροεπιστήμη είναι καθαρά μια προσπάθεια να μειωθούν οι περιπλοκές και τα θαύματα της ανθρώπινης εμπειρίας σε εγκεφαλικές εικόνες και ηλεκτρικές εγγραφές από τους νευράξονες και τους δενδρίτες.
Βιολόγοι σε αντιπαράθεση με Ψυχολόγους
Με την πάροδο του χρόνου, πολλοί (αλλά ευτυχώς όχι όλοι) ψυχολόγοι ήρθαν να δουν τη νευροεπιστήμη ως κλάδο της επιστήμης που αφιερώθηκε στην προώθηση της φαρμακολογίας ως η μόνη θεραπεία για ψυχιατρικές ασθένειες και στην προσπάθεια να αποδείξει ότι οι ασθένειες αυτές οφείλονταν εξ ολοκλήρου σε κληρονομικές ανωμαλίες του εγκεφάλου. Οι βιολόγοι στάθηκαν με τη φύση. Οι ψυχολόγοι με την ανάπτυξη.
Ο φόβος αυτός των στόχων της νευροεπιστήμης είναι εντελώς άστοχος. Τις τελευταίες δεκαετίες, η νευροεπιστήμη έχει στην πραγματικότητα επικεντρώσει την προσοχή της στη βιολογία της εμπειρίας, διασαφηνίζοντας τους τρόπους με τους οποίους αυτό που συμβαίνει σε μας στη ζωή και πως επηρεάζει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Κάθε φορά που βλέπουμε, ακούμε, μυρίζουμε ή αγγίζουμε κάτι, μαθαίνουμε ένα νέο γεγονός ή έχουμε μια νέα εμπειρία, τα γονίδια ενεργοποιούνται στον εγκέφαλο, συντίθενται νέες πρωτεΐνες και οι νευρικές οδοί μεταδίδουν τις νέες πληροφορίες σε πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου.
Επομένως, η νευροεπιστήμη δεν είναι συνώνυμη με την ψυχοφαρμακολογία, ούτε καθιστά άκυρη την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Έχει δείξει, για παράδειγμα, ότι οι αλληλεπιδράσεις πρώιμης ζωής μεταξύ γονέα και παιδιού διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος θα λειτουργήσει για την υπόλοιπη ζωή ενός ατόμου.
Αυτό έχει τεράστιες συνέπειες για την κατανόηση του μηχανισμού δράσης της ψυχοθεραπείας αν δεχτούμε την ιδέα ότι η ίδια η ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή εμπειρίας ζωής και επομένως είναι ικανή να αλλάξει την εγκεφαλική λειτουργία σε μοριακό, κυτταρικό και δομικό επίπεδο. Εδώ είναι δύο παραδείγματα που απεικονίζουν τρόπους με τους οποίους η νευροεπιστήμη ενημερώνει την ψυχοθεραπεία.
CBT και η σύνδεση προμετωπιαίου και αμυγδαλής
Είναι πλέον σαφές ότι η έκφραση του εξαρτημένου φόβου εξαρτάται από μια άθικτη, λειτουργική αμυγδαλή. Οι επιστήμονες έχουν δείξει ότι η αμυγδαλή, που βρίσκεται σε ένα πρωτόγονο τμήμα του εγκεφάλου που συχνά αναφέρεται ως ο περιορισμένος φλοιός, αναστέλλει αμοιβαία και παρεμποδίζεται από ένα πιο εξελικτικά προηγμένο τμήμα του εγκεφάλου, τον μεσαίο προμετωπιαίο φλοιό (mPFC). Έτσι, υπό συνθήκες αυξημένου φόβου, η αμυγδαλή αποκλείει την ικανότητα του mPFC να ασκεί τη λογική πάνω από τα συναισθήματα και ξεκινά μια σειρά κλιμακωτών απαντήσεων που περιλαμβάνουν αυξημένο καρδιακό ρυθμό και αρτηριακή πίεση.
Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι μια τεκμηριωμένη παρέμβαση που είναι η θεραπεία πρώτης γραμμής για τις περισσότερες διαταραχές άγχους και για ήπια, μέτρια και σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και σοβαρή κατάθλιψη. Επειδή οι αυτόματοι, παράλογοι φόβοι και συμπεριφορές αποφυγής που εκδηλώνονται από ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη μοιάζουν με τη συμπεριφορά των τρωκτικών στα πειράματα κλινικής μελέτης φόβου Pavlovian, οι επιστήμονες αναρωτήθηκαν εάν το CBT δουλεύει τουλάχιστον εν μέρει με την ενίσχυση του προμετωπιαίου φλοιού προς την πορεία της αμυγδαλής μειώνοντας τη δραστηριότητα των αμυγδαλών. Πράγματι, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ανήσυχοι και οι καταθλιπτικοί ασθενείς έχουν μειωμένη δραστηριότητα σε αυτή την οδό και υπερβολικές αντιδράσεις αμυγδαλεών σε φοβισμένους ερεθισμούς. Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι η επιτυχημένη CBT για διαταραχή κοινωνικού άγχους μειώνει την ενεργοποίηση των αμυγδαλών.
Πρόσφατα, μια ομάδα επιστημόνων από την Οξφόρδη, το Χάρβαρντ και το Μπέρκλεϊ έδειξε σαφώς ότι η διέγερση του προμετωπιαίου φλοιού σε ανθρώπινους εγκεφάλους μειώνει τόσο την ενεργοποίηση της αμυγδαλής όσο και τον φόβο. Η Δρ. Maria Ironside και οι συνεργάτες της επέλεξαν 18 γυναίκες με υψηλά επίπεδα άγχους και τυχαιοποιήθηκαν για να λάβουν είτε διέγερση διακρανιακού συνεχούς ρεύματος (tDCS) στον προμετωπιαίο φλοιό είτε σε sham tDCS. Τα υποκείμενα υποβλήθηκαν σε λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) του εγκεφάλου και πραγματοποίησαν μια εργασία προσοχής με προσοχή που ελέγχει την επαγρύπνηση σε απειλή.
Αυτή η μελέτη είναι ένα παράδειγμα της προκλινικής και της κλινικής νευροεπιστήμης που συναντώνται για να προτείνουν έναν βιολογικό μηχανισμό για την αποτελεσματικότητα μιας ψυχοκοινωνικής παρέμβασης. Γνωρίζουμε ότι το CBT ενισχύει την ικανότητα ενός ασθενούς να διεκδικεί λόγο για παράλογες σκέψεις και φόβους και ότι αυτό μειώνει την δραστηριότητα της αμυγδαλής σε μερικές μελέτες. Γνωρίζουμε σαφώς από μελέτες σε ζώα ότι η διέγερση του προμετωπιαίου φλοιού μειώνει την ενεργοποίηση της αμυγδαλής και δυναμώνει το φόβο της εξαφάνισης. Τώρα γνωρίζουμε επίσης ότι σε μια ομάδα ανήσυχων ανθρώπων, η άμεση διέγερση του προμετωπιαίου φλοιού κάνει ακριβώς το ίδιο πράγμα όπως και στις μελέτες σε ζώα και, επιπλέον, μειώνει το άγχος.
Ψυχανάλυση και ανασυγκρότηση
Το 2011, ο ψυχίατρος του Columbia και ο ψυχαναλυτής Steven Roose, πρότειναν ότι μια άλλη πτυχή του φόβου συντήρησης-αναδιάρθρωσης των αναμνήσεων φόβου-μπορεί να εξηγηθεί με έναν βιολογικό μηχανισμό δράσης για το πώς λειτουργεί η ψυχανάλυση. Σε αρουραίους, όταν ενεργοποιείται μια μόνιμη μνήμη φόβου, γίνεται προσωρινά ασταθής και μπορεί να διαγραφεί εντελώς, αποκλείοντας τους βιολογικούς μηχανισμούς που επιτρέπουν την ανασυγκρότηση της μνήμης. Θα μπορούσε να είναι ότι στις ψυχαναλυτικές θεραπείες, ο ασθενής υφίσταται μια διαδικασία επανενεργοποίησης των πρώιμων αναμνήσεων που, όταν έγιναν συνειδητοί μέσω της ψυχαναλυτικής διαδικασίας, μπορούν να χειραγωγηθούν από τις ερμηνείες του θεραπευτή; Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, αυτές οι πλέον αλλαγμένες μνήμες μπορούν στη συνέχεια να ανασυγκροτηθούν σε μόνιμη μνήμη σε λιγότερο ενοχλητική μορφή.
Η θεωρία έχει εξεταστεί από τότε από πολλούς επιστήμονες και ψυχαναλυτικούς θεωρητικούς και πολλά πειράματα δείχνουν ότι τα φαινόμενα των ασταθών ενεργοποιημένων αναμνήσεων και του αποκλεισμού της ανασυγκρότησης πράγματι συμβαίνουν στους ανθρώπους. Ο αποκλεισμός της επανασύνδεσης των ενεργοποιημένων αναμνήσεων έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό σε πειράματα που επιχειρούν να βοηθήσουν τους τοξικομανείς να ξεπεράσουν την ισχυρή τάση να υποκύψουν στις λεπτές παρανοήσεις και να επαναλάβουν τη λήψη ναρκωτικών ακόμη και μετά την επιτυχή αποκατάσταση. Και εδώ, οι πληροφορίες που αποκτήθηκαν από το βασικό εργαστήριο νευροεπιστημών και από κλινικές μελέτες νευροεπιστημών μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε πώς μια πτυχή της ψυχανάλυσης λειτουργεί για να αλλάξει τον εγκέφαλο με τρόπους που βοηθούν τους ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχική ασθένεια.
Η κατανόηση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου αρκεί για να αποκαλύψει πώς μπορούμε να πάρουμε αυτό που βιώνουμε και να το μετατρέψουμε σε επιστημονικές θεωρίες, ποίηση και φιλοσοφικές ιδέες.
Η νευροεπιστήμη δεν είναι επιφανειακή ή αναγωγική και δεν αποτελεί καθόλου τη μοναδική υπηρεσία της ψυχοφαρμακολογίας και της γενετικής εξήγησης για ψυχικές διαταραχές. Αυτό γίνεται σαφές καθώς αναγνωρίζουμε τις τεράστιες συμβολές που συνέβαλαν οι νευροεπιστήμονες για την αποσαφήνιση των βασικών μηχανισμών που επιτρέπουν την εμπειρία να αλλάζουν τη φυσική δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου σε δεύτερη βάση. Όλα όσα βιώνουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μεταφράζονται σε γεγονότα που συμβαίνουν στον εγκέφαλο.
Η ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή εμπειρίας ζωής που αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος, συχνά βελτιώνοντας τις ανωμαλίες που προκαλούνται από τις δυσμενείς εμπειρίες και τα αγχωτικά συμβάντα της ζωής. Έτσι ναι, υπάρχει μια επιστήμη για την ψυχοθεραπεία, μια που μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητή, μαθαίνοντας για μερικούς από τους θεμελιώδεις και συναρπαστικούς τρόπους που δουλεύουν οι εγκέφαλοί μας. Η νευροεπιστήμη στη διασταύρωση του νου και του εγκεφάλου προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό.
Καραδάκης Γιώργος - Παναγιώτης, BA (Hons)
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής
Anglia Ruskin University
Πτυχίο Ψυχοκοινωνικών Σπουδών
MA Ψυχανάλυση και Σύγχρονη Κοινωνία
Brunel University, London
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου