Δέκα από τις πλέον σημαντικές μελέτες κοινωνικής ψυχολογίας.
1.Το Φαινόμενο του “Φωτοστέφανου”: Όταν το μυαλό μας λειτουργεί μυστήρια.
Το φαινόμενο του “φωτοστέφανου” είναι κλασικό στην κοινωνική ψυχολογία. Είναι η ιδέα ότι οι γενικές εκτιμήσεις για ένα πρόσωπο (π.χ. αυτή είναι συμπαθής) κλίνουν σε γενικεύσεις πάνω σε εκτιμήσεις σχετικά με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τους (π.χ. ότι είναι ευφυής). Οι αστέρες του Χόλυγουντ είναι ένα καλό παράδειγμα του φαινομένου. Επειδή είναι συχνά ελκυστικοί και συμπαθής εμείς φυσικά υποθέτουμε ότι είναι επίσης έξυπνοι, φιλικοί, έχουν καλή κρίση και ούτω καθεξής.
2.Πως και Γιατί λέμε Ψέματα στον Εαυτό μας: Γνωστικές Δυσαρμονίες.
Το πρωτοποριακό πείραμα κοινωνικής ψυχολογίας των Festinger και Carlsmith (1959) παρέχει μια κεντρική εικόνα για τις ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας σχετικά με το γιατί σκεφτόμαστε και συμπεριφερνόμαστε με τον τρόπο που το κάνουμε. Μέσα από αυτό το πείραμα μας έγινε γνωστό το πόσο πιστικοί μπορούμε να γίνουμε που στην πραγματικότητα και χωρίς καμία αμφισβήτηση μπορούμε να πιστέψουμε τα ίδια μας τα ψέματα.
3.Πόλεμος, Ειρήνη και ο Ρόλος της Εξουσίας: Στο πείραμα του Σπηλαίου του Sherif Muzafer.
Το πείραμα του πάρκου Robbers Cave του Muzafer, μια κλασική μελέτη της προκατάληψης και της σύγκρουσης, που έχει τουλάχιστον μία κρυμμένη ιστορία. Η γνωστή ιστορία προέκυψε κατά τις τελευταίες δεκαετίες μετά το πείραμα, όπου οι συγγραφείς υιοθέτησαν μια ιδιαίτερη επανάληψη του. Τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης δημιούργησαν την λεγόμενη Ρεαλιστική Θεωρία των Συγκρούσεων, η οποία περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να προκύψουν αρνητικές προκαταλήψεις και στερεότυπα, ως αποτέλεσμα του πραγματικού ανταγωνισμού μεταξύ των ομάδων για επιθυμητούς πόρους.
4.Οι Σκοτεινές Καρδίες μας: Το Πείραμα της Φυλακής του Στάνφορντ.
Το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ ήταν ένα πείραμα πάνω στις ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα. Το πείραμα διεξήχθη το 1971 από την ερευνητική ομάδα του Καθηγητή Ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Ο Ζιμπάρντο θεώρησε ότι το πείραμα κατέδειξε πως οι προσωπικότητες των ανθρώπων θα μπορούσαν να αλλοιωθούν άρδην όταν τους δίδεται θέση εξουσίας. Ο Ζιμπάρντο επίσης αναγνώρισε ότι κάποιοι φύλακες είχαν προσπαθήσει να αλλάξουν το σύστημα, αρνούμενοι να υποκύψουν στο Σύστημα.
5.Το πείραμα Μίλγκραμ: Πως η υπακοή γίνεται τυφλή.
Ο Stanley Milgram, ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Yale, το 1961 πραγματοποίησε ένα πείραμα με σκοπό να μελετήσει την αλλαγή στη συμπεριφορά των ανθρώπων, ως αποτέλεσμα συμμόρφωσης στην εξουσία. Τα ευρήματα του πειράματος δείχνουν ότι ο άνθρωπος που έχει κάποια μικρή εξουσία και διαταχτεί «να ενεργήσει σωστά», αδυνατεί να ασκήσει κριτική στον φορέα κύρους, εξουσίας και ισχύος που υπηρετεί (κράτος, στρατός, επιστήμη, κ.α) συμβιβάζεται και υποτάσσεται ολοκληρωτικά στο απρόσωπο και γενικό σύνολο -έννοια που αποτελεί ο φορέας εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο η απρόσωπη βούληση κάποιας εξουσίας καταλήγει στη νομιμοποίηση οποιασδήποτε πράξης, παράνομης και βάρβαρης, απάνθρωπης πάντα στο όνομα του συλλογικού και απρόσωπου φορέα.
6.Γιατί όλοι πιστεύουμε πως είμαστε δυνητικοί Ψυχολόγοι: Το φαινόμενο της ψευδαίσθησης της ομοφωνίας.
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι φυσικό είναι καλοί “διαισθητικοί ψυχολόγοι”, νομίζοντας ότι είναι σχετικά εύκολο να προβλέψουμε τις στάσεις και τις συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων. Ο καθένας μας έχει τις πληροφορίες από αμέτρητες προηγούμενες εμπειρίες που αφορούν τόσο τους εαυτούς μας και τους άλλους, ώστε σίγουρα πρέπει να έχουμε την δυνατότητα να διαβάσουμε τους άλλους; Που τέτοια τύχη. Αυτό απλά οφείλετε στην παρερμηνεία της σιωπής των άλλων ως αποδοχή.
7.Γιατί Ομάδες και οι Προκαταλήψεις τόσο εύκολα παίρνουν Μορφή: Θεωρία της Κοινωνικής Ταυτότητας.
Σύμφωνα με τους Tajfel και Turner (1979), η κοινωνική ταυτότητα αποτελείται από εκείνες τις όψεις της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες ή ομάδες στις οποίες θεωρεί το άτομο ότι ανήκει. Τα άτομα επιδιώκουν να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θετική κοινωνική ταυτότητα η οποία συμβάλει θετικά στην αυτοεκτίμησή τους. Η κοινωνική ταυτότητα στηρίζεται σε συγκρίσεις που γίνονται ανάμεσα στην ομάδα που ανήκει κάποιος και σε άλλες ομάδες. Το αποτέλεσμα της σύγκρισης καθορίζει αν η ταυτότητα είναι θετική ή όχι. Η εύνοια των μελών της ομάδας κάποιου είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η εξύψωση της κοινωνικής ταυτότητας κάποιου. Τα μέλη μιας ομάδας που βιώνουν αρνητική ταυτότητα θα επιδιώξουν είτε να φύγουν από την ομάδα κι αν αυτό δεν είναι εφικτό να επιδιώξουν αλλιώς τη θετική διάκριση. Έτσι δημιουργούνται μέσα από ομάδες οι ταυτότητες των ανθρώπων και οι προκαταλήψεις που τις συντηρούν.
8.Πως Αποφεύγεται μια Κακή Συμφωνία: Δεν Απειλείς.
Η διαπραγματευτική είναι μία από τις δραστηριότητες που συχνά επιδίδεται σε αρκετούς χωρίς να το συνειδητοποιούν. Δεν συμβαίνει μόνο στην αίθουσα συνεδριάσεων, ή όταν ζητάμε το αφεντικό μας για μια αύξηση, ή στην αγορά, αυτό συμβαίνει κάθε φορά που θέλουμε να επιτύχουμε μια συμφωνία με κάποιον. Το 1962, οι ερευνητές Morgan Deutsch και Robert Krauss έθεσαν σε δοκιμασία δυο παράγοντες που εμπλέκονται στην σύναψη συμφωνιών μεταξύ των ανθρώπων: την συνδιαλλαγή και τις απειλές. Αυτό το πολύπλοκο οικονομικό πείραμα έδειξε ότι οι σχέσεις συνεργασίας ανάμεσα στα συναλλασσόμενο μέρη είναι πιο αποδοτικές από τις απειλές, είτε μονόπλευρες είτε αμφίπλευρες.
9.Παθητική Αδράνεια: Γιατί δεν βοηθάμε τους άλλους.
Στις 13 Μαρτίου το 1964 στην Νέα Υόρκη, η Kitty Genovese επέστρεφε σπίτι της, όταν δέχτηκε μία ανηλεή επίθεση από ένα κλέφτη ο οποίος την μαχαίρωσε, την βίασε και την έκλεψε. Το πιο σημαντικό στοιχείο της υπόθεσης, είναι ότι το όλο συμβάν, εκτυλίχθηκε σε διάστημα τουλάχιστον μισής ώρας και σε περισσότερα από τρία σημεία. Το συγκεκριμένο περιστατικό, ήταν αφετηρία για την μελέτη του φαινομένου τα επόμενα χρόνια και ονομάστηκε ‘Η επίδραση των παρευρισκόμενων’ ή αλλιώς ‘Το Σύνδρομο Genovese‘. Η εξήγησε του φαινομένου που δόθηκε είναι περιληπτικά η παρακάτω: Ένας άνθρωπος όταν δει κάποιο να υποφέρει θα τον βοηθήσει. Όταν όμως υπάρχουν άλλοι παρευρισκόμενοι τότε στο μυαλό του επιδρά η βασική αρχή της κοινωνικής επιρροής. Παρακολουθεί τις αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων για να δει αν οι άλλοι θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να παρέμβει. Η σκέψη είναι η εξής: «Για να μην βοηθά κάποιος άλλος πάει να πει πως το σωστό είναι ότι δεν πρέπει να βοηθήσω ούτε κι εγώ για κάποιο λόγο». Όταν όλοι όμως σκεπτόμαστε υποσυνείδητα το ίδιο πράγμα τότε κανείς δεν θα βοηθήσει αφού όλοι μας περιμένουμε κάποιον άλλο να το κάνει ή να κάνει την αρχή. Επίσης πολλοί φοβούνται πως δεν θα δώσουν τη σωστή βοήθεια κι ότι κάποιος άλλος περαστικός, γιατρός για παράδειγμα θα βρεθεί να το κάνει.
10.Δεν μπορώ να πιστέψω στα μάτια μου: Συμμόρφωση με την νόρμα.
Tα πειράματα “συμμόρφωσης” του Asch, ήταν μία σειρά μελετών που δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του ’50, επιδεικνύοντας την δύναμη της συμμόρφωσης στις ομάδες. Γνωστό και ως το “Παράδειγμα του Ας”. Στα πειράματα υπό τον Σολομώντα Ας, ζητούνταν από μία ομάδα να πάρει μέρος σε ένα δήθεν “οπτικό τεστ”. Στην πραγματικότητα, όλοι οι συμμετέχοντες πλην ενός ήταν συνεργάτες του ερευνητή, και το αντικείμενο της μελέτης ήταν το πως αυτός ο ένας θα αντιδρούσε στην συμπεριφορά των “συννενοημένων” συμμετεχόντων. Στις παρούσες παραλλαγές γίνεται αναφορά και στο κατά πόσο επηρεάζεται η συμπεριφορά του υποκειμένου από τους παράγοντες της ύπαρξης συνεταίρου ή δυνατότητας ανώνυμης έκφρασης. O άνθρωπος παρασύρεται από τους άλλους ανθρώπους; Συνήθως αυτό γίνεται. Στην τάξη οι μαθητές, στην δουλειά οι υπάλληλοι, στο σπίτι τα παιδιά. Παρόλο που ξέρουμε πως δεν είναι ορθό ή πως ξέρουμε μια απάντηση πιστεύουμε πως οι πολλοί έχουν δίκιο και εμείς (ο ένας), λάθος. Δεν εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας και αφηνόμαστε στο να παρασυρθούμε από το σύνολο. Αυτό είναι λάθος. Καλύτερα είναι να λέμε την γνώμη μας, την απάντηση, έστω κι αν είναι λανθασμένη παρά να παρασυρόμαστε από τους άλλους. Που ξέρομε; Μπορεί αυτό που θα πούμε να είναι ορθό. Κι αν είμαστε σίγουροι πως είναι ορθό τότε σίγουρα θα πρέπει να αντιδράσουμε και να πούμε την δική μας γνώμη ή απάντηση.
Καραδάκης Γιώργος - Παναγιώτης, BA (Hons)
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας - Ψυχοθεραπευτής
Anglia Ruskin University
Πτυχίο Ψυχοκοινωνικών Σπουδών
MA Ψυχανάλυση και Σύγχρονη Κοινωνία
Brunel University, London
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου